تعزیه وکتل در کوی دهدشتی

تعزیه  وکتل در کوی دهدشتی

با توجه به قدمت فرهنگی وتاریخی شهر بندر بوشهر ، مردم این شهر نیز همچون مردم شهرها ی دیگر در ایام محرم وصفر به پرپایی عزاداری وآیین های نمایش میپرداختند. گرچه شهر بوشهردر دوره قاجار داری اهمیت فراوانی گردید ودر همان سالها نیز مراسمات مذهبی اجرا میگردید اما مستندات و شواهدی زیادی به صورت مکتوب، گزارش یا سفرنامه از گذشته در دست نیست لذا آنچه که امروز در مورد تعزیه صحبت میگردد بیشتر مربوط به دوره ی معاصر میباشد که به نقل از بزرگان وپیشکسوتان تعزیه کوی دهدشتی ومحلات بوشهر است که به عینه دیده ویا شنیده اند که یکی از فعالین این نمایش آیینی، کوی دهدشتی بندر بوشهر بوده و خاطره وآوازه ی آن همچنان در اذهان عمومی ثبت است.

کوی دهدشتی به واسطه قدمت دیرنه خود وپیشینه ی تاریخی فرهنگی که تا به امروز داشته است همواره از فعالین عرصه برنامه های مذهبی در این دیار بوده است لذا آنچه که در خاطرویاد اهالی این کوی ومردم بوشهر باقی است از تعزیه ی زیبا و جذاب ودر عین حال پرشور،قوی ومتاثر کننده حکایت میکند که در سالهای گذشته ودر حدود دهه ی 1330، خیلی پیش تر از آنکه محوطه ی اداره بندر فعلی گشترش یابد و خیابان فعلی دهقان احداث گردد درمیدانی به نام آبکار(Abkar)به اجرا در می آمد ومتاسفانه از قبل دهه ی1330مستندات آنچنانی در دست نیست ویا به فراموشی سپرده شده است.

میدان آبکار - به لفظ عامیانه اَبکار،اَکبارگفته میشد- که برگرفته از نام تاجری ارمنی که روبروی همین میدان ساختمانی متعلق به وی وجود داشته است و وسعت این زمین که در حال حاظر میتوان وسعت آن را از سر خیابان لیان شرقی تا سر خیابان شهدا درخیابان دهقان (گمرک فعلی)وتا پشت مسجد جامع عطار دانست و در آن دوران که به لحاظ وسعت ،جایگاه بسیار مناسبی جهت اجرای نمایش تعزیه بود، درآن مکان اجرا میگردید.

به لحاظ نمایش تعزیه ، تعزیه کوی دهدشتی چون تعزیه های دیگر ،از لحاظ ساختارنمایش وجه شباهت ویا تفاوت هایی دراین ضمینه داشته وحتی درپاره ای از جهات صحنه هایی مختص این تعزیه بوده است . میدان آبکار، صحنه نمایش ،توسط مرحوم اصلاح پذیر-که ازذوق وسلیقه ی او بسیار تعریف میگردد- واهالی کوی دهدشتی باخیمه های عظیم ویراق شده متعددی با رنگ های آبی ، سبز،زرد وسرخ(اشقیا) برپا میگردید وبا علم های رنگارنگ ونخلستانی زیبا که نمادی از شط فرات بود صحنه آرایی میشد ولباس اشقیا سرخ پوش واولیا سبزپوش بود.چتری هم توسط سنان بر سر ابن سعد گرفته میشد، شمرنیزبا صورتی سرخ در میدان حاظر می شد،اما تفاوت بارز تعزیه کوی دهدشتی در عدم اجرای جنگ ویا به اصطلاح زد وخوردهای شمشیری در روز عاشورا بود چرا که عقیده بر این بود که در این لحظه که همه به شهادت رسیده اند شایسته نیست که به نمایش جنگ پرداخته شود و در واقع عصر عاشورا واسارت اهلبیت به نمایش در می آمد ودر روز تاسوعا با ورود اهل بیت (ع)به دشت کربلا همه بازیگران اعم از اولیا واشقیا در صحنه حضورداشتند وبه ایفای نقش ودیالوگ می پرداختند و وجود بازیگرزن در نقش حضرت زینب که بسیار کم درکشور از زنان استفاده میگردید واز خصوصیات تعزیه جنوب نام برده شده است در تعزیه کوی دهدشتی زنان نقش آفرینی داشته اند واز معدود تعزیه هایی است که زنان در آن نقش آفرینی می نمودند.

 در روز عاشورا وبه لحاظ وقت اجرای تعزیه که معمولا از ظهر اجرا میگردید ودر واقع اززمان جهاد وشهادت اهل بیت(ع) گذشته بود اجساد پنبه ای را که بی سر بودند به عنوان جسد شهدا در میدان میگذاشتند و شمربا اسب برآنهاحمله میکرد، واقعه ی پس از شهادت ،رفتن شیربه برسرنعش شهداء باناله و زاری کردن وخاک بر سر ریختن که خود از نمونه های منحصر به فرد وزیبا درتعزیه بوده است(نقش شیر را شخصی با بر تن کردن پوستی پارچه ای ایفا می نمود) ، قرار دادن کبوتر هایی رنگی  برروی اجساد ،به اسارت گرفتن وآتش زدن و غارت خیمه های اهلبیت(ع) رابه نمایش در می آوردند که درحین اجرای تعزیه مداحان ،مداحی نیزمی نمودند.

همانطور که ذکر گردید در تعزیه کوی دهدشتی جنگی رخ نمی دادو فقط در تاسوعا حرف ها وامان دادن و... دیالوگ ها اجرا میشد و در عاشورا واقعه ی پس از شهادت حضرت اباعبدالله واسیر کردن اهل بیت به نمایش در می آمد ودر آنجا اشقیا رجز خوانی وبه دیالوگ می پرداختند که میتوان به دیالوگ های ابن سعد وشمر در هنگام اسیرنمودن اسراءاشاره نمود:

ورود شمر به میدان:

خبر دهید به زینــــــب که چشم تو روشن                     رسید پیر غلام تـــو شمر زل جوشن

ابن سعد خطاب به شمر :

بایدکه خرگه اش بزنی آتشی زکین                    در پیش چشم دختر زهرای دل غمین

زن ها وکودکان همه در ریسمان ظلم                    زنجیرکین به گردن بیمارغم قرین

شمر دستور آتش زدن خیمه هارا می داد.    
                     

دستورابن سعد برای به حرکت درآوردن اهلبیت:

باید حریم فاطمه امروز خار و زار                       در کوفه برد وجمله ی زن های غمگسار

طفلان بروی خار مغیلان روان شوند                 زنجیر کین به گردن بیمار دل فگار

 جواب شمر و اطاعت وی:

 البته امرتوست که امرخدابود                             هرکس نکرد دشمن دین خدا بود

ویااز دیگرجواب های شمر :

کاری کنم که خلق نویسند، ظلم ما                           ماند زبعد ما به تواریخ روزگار

پس از آن اسراء را که شامل حضرت سجاد وزنان اهل بیت بود، چوبی بر بالای سر آنها گرفته میشد وشمر به همراه اشقیاء بارجز خوانی ّبر روی آنها میزد که در واقع تداعی کننده ضربات تازیانه بر روی تن اسیران بود ودر کوچه ها گردانده میشد ونعش های شهدا نیز برروی تابوتی برانکارد مانند وبر دوش مردم حمل میشد.

با وجود اینکه درهوای گرم اجرا میگردید اما با استقبال جمعیت وسیعی همراه میشد به طوری که علاوه براطراف میدان بر روی تمامی منازل اطراف نیز مردم نظاره گر این نمایش بودند ونمایش تعزیه دهدشتی باعث جذب افراد کثیری ازمحلات دیگروسایر نقاط استان در میدان آبکار میگردید که تا امروز زبانزد بزرگان وافرادی است که آن دوران را به یاد دارند وتعزیه قدیمی کوی دهدشتی را از زیباترین، تاثیر گذارترین ومتاثرکننده ترین تعزیه ها در بوشهر نامبرده میشود به طوری که نقل میکنند: در زمان نهضت که با محرم مصادف گردیده بود فردی از خوانین درهنگام اجرای تعزیه، وی آنچنان مجذوب تعزیه دهدشتی میگردد که با تفنگی که به همراه داشته قصد جان بازیگر شمر را می نماید که با وساطت مردم ومتقاعد نمودن وی که این نمایش وشبیه سازی  بیش نیست ختم به خیر میگردد، یا از کرامات ولحظه های روحانی که نقل میگردد در روز عاشورا اسبی که در کنار خیمه بوده شیهه کنان خودرا بروی نعش حضرت سیدالشهداء می اندازد وآن را بو میکند واز چشمان اسب اشک جاری میگردد وهمه حضار نیز شاهد این ماجرا بوده واز لحظات شگفت انگیزآن واقعه یاد می نمایند وزبانزد اهالی کوی دهدشتی است.

همانطور که بیان شد تعزیه ای که با آن عظمت در قدیم اجرا میگردید بی شک مرهون زحمات ارزشمند عاشقان حضرت سیدالشهداء بوده که با زحمات بسیار وامکانات آن زمان به برپایی آن اقدام می نمودند لذا جا دارد که از نقش آفرین تعزیه قدیم کوی دهدشتی یادی نمائیم:

از پیشکسوتان تعزیه :حمیدخیرخواهی درنقش سنان، علی اکبر مصلحیان در نقش عبد اله پسر امام حسن ، حاج خلیل یزاف در نقش حضرت قاسم ،
             
                                     کربلایی حمید خیرخواهی - حاج علی اکبر مصلحیان
وافرادی که امروز در میان ما نیستند : مرحومان حاج علیرضا مصلحیان در نقش حضرت عباس ،سید اصغرمصطفوی در نقش امام حسین،حاجی کلانتری(حاجی جگری) در نقش خولی، سید فخری در نقش امام حسین و زین العابدین، علیباش ملاحی (معروف به سبیل از اهالی کوی بهبهانی)در نقش شمر،رحیم خیرخواهی درنقش ابن سعد، ،خانم پری مهیمنی در نقش حضرت زینب ، ،میرزاعلی قلعه گیر درنقش شمر ،علی صفایی نقش حرمله،ابوالقاسم خیرخواهی در نقش ابن سعد،احمد کربلایی ابول درنقش اشقیاء،عیسی بنازاده درنقش شیر ،محمود موافق در نقش خولی ،حمید خیر خواهی در نقش جابربن انصاری وبشیر بن جذلم،از مداحان حبیب...(فردی نابینا از اهالی کوی کوتی) روحانیون دشتی ،سید فخری،حاج علیرضامصلحیان،اشعارورجزهای تعزیه مرحوم اصلاح پذیرو امور تدارکات وازدست اندرکاران مرحومان حاج علیرضا مصلحیان،حاج حبیب فیوض، اصلاح پذیر،کربلایی نجف موافق ، یوسف فرهادی ،شیرخان خالوزاده ودیگر اهالی کوی دهدشتی... که شاید نام آنان از قلم افتاده باشد که یاد خاطره ی  همه خادمین وعاشقان حضرت ابا عبدالله الحسین را گرامی میداریم.

تعزیه کوی دهدشتی پس از چندین سال اجرای موفق و تاثیر گذار رو به خاموشی گذاشت اما خاطره وعظمت آن سالها بر زبان ها بود تا اینکه  در دهه ی 1370تعزیه کوی دهدشتی مجددا به نمایش درآمد.

·       
  لازم به ذکر است نام ها ونقش های تکراری بدلیل تغییراتی بوده که هر سال در ایفای نقش ها ایجاد می شده است.

·       ادامه دارد ...